O pasado 5 de xaneiro de 2022 entrou en vigor a Lei 17/2021, do 15 de decembro, de modificación do Código Civil, A Lei Hipotecaria e a Lei de Axuizamento Civil , sobre o réxime xurídico dos animais.

Previamente á referida entrada en vigor, os animais eran considerados bens mobles ou coloquialmente “cousas”. É dicir, ata a data atopabámonos que o noso ordenamento xurídico coexistía coa cualificación xurídica dos animais como cousas mentres que coa modificación do artigo 13 do Tratado de Funcionamento da Unión Europea no ano 2007 tivera lugar a descosificación dos animais ao outorgarlles a categoría de seres sensibles. Asemade, o artigo 1.1 do Convenio Europeo sobre animais Compañía, do 13 de novembro de 1987 ( ratificado polo Estado español o 9 de outubro de 2015 e con data de efectos do 1 de febreiro de 2018) estableceu a definición de animal de compañía como ” todo aquel que sexa tido ou estea destinado a ser tido polo home, en particular na súa propia vivenda, para que lle sirva de esparexemento e sírvalle de compañía” facendo o referido Convenio un recoñecemento expreso no seu preámbulo á obriga moral de respectar todas as criaturas vivas, e tendo presentes as especiais relacións existentes entre as persoas e os animais de compañía.

O espírito da Lei é deixar atrás o concepto dos animais ( sexa de compañía, doméstico, silvestre ou salvaxe) como meros obxectos de consumo, abrindo ao noso ordenamento xurídico a consideración da capacidade de sufrir, ter vínculos emocionais coas persoas e o que iso leva. É dicir, ten lugar a regulación das situacións xurídicas onde os animais estean implicados, prestando especial atención ao recoñecemento do seu novo estatus de seres sentintes. O anterior leva ao recoñecemento dos animais como suxeitos de dereitos e a protección dos mesmos.

Coa Lei 17/2021, do 15 de decembro, ten lugar a modificación do estatus xurídico dos animais ( introdución art. 333 bis) no relativo a súa descosificación, pasando a ser seres sentintes dotados de sensibilidade, séndolles aplicables o réxime xurídico dos bens e das cousas na medida que sexa compatible coa súa natureza ou coas disposicións destinadas á súa protección. Asemade, no referido aos custos destinados á curación e coidado do animal ferido ou abandonado establécese o dereito á súa reclamación contra a persoa que os abandonase. Tamén, hai que destacar o dereito por parte da persoa que exerza a propiedade do animal de compañía ou das persoas que convivan con el, de solicitar a indemnización por dano moral cando teña lugar a morte ou o menoscabo grave da saúde física ou psíquica do animal.

A modificación do estatus xurídico dos animais, ten tamén efectos nas accións de tutela do dereito de propiedade, introducindo unha diferenciación clara entre as cousas e os animais. Tamén, nos procedementos de división da cousa común referidos aos animais establécese que a venda só poderá realizarse a un terceiro con acordo unánime dos copropietarios, decidindo a autoridade xudicial o destino do animal a falta de acordo e podendo preverse a repartición do goce, coidado e cargas en atención dos mesmos e atendendo ao benestar animal.

En canto á adquisición dos animais por ocupación, en relación aos animais perdidos a modificación do art. 611 do Código Civil establece que quen atope un animal perdido deberá restituílo a quen sexa o seu propietario ou responsable do seu coidado, exceptuando o anterior para o caso de indicios fundados de que o animal sexa obxecto de malos tratos ou abandono, exhimiendose a quen atope ao animal da súa restitución e poñendo de maneira inmediata en coñecemento os feitos ante as autoridades competentes. Establécese o dereito de repetición contra o propietario ou responsable dos gastos de coidados e curación por parte de quen os tivese atopado, así como dos danos que lle puideran causar.

Tamén en relación ao dereito sucesorio, o art. 914 bis do Código Civil establece que, en caso de falta de disposición testamentaria relativa aos animais de compañía, estes serán entregados aos herdeiros ou legatarios que os reclamen e para o caso de non ser posible dita entrega de forma inmediata, para os efectos de garantir os seus coidados, serán entregados ao órgano administrativo ou centro que teña encomendada a recollida de animais abandonados ata que se resolvan os trámites sucesorios.En caso de falta de acordo entre os sucesores, a autoridade xudicial decidirá o seu destino. A estes efectos, e se ningún dos sucesores quere facerse cargo do animal de compañía, o órgano administrativo competente poderá cedelo a un terceiro para o seu coidado e protección.

Destaca tamén a modificación do art. 111 da Lei Hipotecaria, impedíndose a extensión de hipoteca aos animais colocados ou destinados nun predio dedicado á explotación gandeira, industrial ou de recreo e prohíbese o pacto de extensión de hipoteca aos animais de compañía. Tamén, coa modificación do art. 605 da Lei de Axuizamento Civil, establécese que os animais de compañía son inembargables, sen prexuízo das rendas que os mesmos puidesen xerar.

No referido ao dereito de Familia e en relación ao artigo 90 do Código Civil sobre os efectos comúns á separación, divorcio e nulidade, introdúcense modificacións nos seus apartados 1,2 e 3. Con iso, o convenio regulador conterá tamén o destino dos animais de compañía, a repartición de tempos de convivencia cos animais e as cargas relacionadas aos mesmos ( p.e: gastos manutención, veterinarios…) atendendo ao interese dos membros da familia e ao benestar animal. Tamén se inclúe a posibilidade de que, no caso de que o acordo entre os cónxuxes fose gravemente prexudicial para o animal, que a autoridade xudicial ordene as medidas para adoptar, sen prexuízo do Convenio adoptado. No relativo á modificación de medidas, poderán ser solicitadas no caso de existir a alteración grave das súas circunstancias.

En relación ao artigo 92 do Código Civil modifícase o apartado 7, acordándose como improcedente a garda e custodia compartida cando teña lugar a existencia de malos tratos a animais, ou a ameaza de causalos como medio para controlar ou victimizar nos casos de violencia doméstica ou de xénero.

Introdúcese o artigo 94 bis sobre a atribución do coidado do animal de compañía a un ou a ambos os cónxuxes. Dita atribución será realizada pola autoridade xudicial atendendo ao interese dos membros da familia e o benestar animal, tamén se determinará a forma na que ao cónxuxe ao que non sexa atribuído este coidado poida telo na súa compañía e a repartición das cargas referidas aos coidados, facendo fincapé ao interese dos membros da familia e ao benestar animal. É importante facer referencia que o acordado sobre a atribución farase constar nos correspondentes rexistros de identificación de animais de compañía.

En relación ás medidas provisionais por demanda de nulidade, separación e divorcio, introdúcese no artigo 103 do Código Civil o apartado 1ª bis, establecéndose que ante a falta de acordo dos cónxuxes, a autoridade xudicial determinará, atendendo ao interese dos membros da familia e do benestar animal, se os animais de compañía serán atribuídos a un ou a ambos os cónxuxes, a forma na que o cónxuxe ao que non sexa atribuído poida gozar da súa compañía así como as medidas cautelares para conservar o referido dereito.

Sobre os procesos matrimoniais en relación ás medidas provisionais establécese tamén o pronunciamiento da autoridade xudicial sobre a atribución, convivencia e necesidades dos animais de compañía. En canto ás medidas definitivas, en defecto de acordo entre os cónxuxes, o tribunal determinará tamén en sentenza as medidas definitivas en relación á atribución, convivencia e necesidades os animais de compañía.

As modificacións referidas son as máis destacables coa entrada en vigor da Lei 17/2021, do 15 de decembro, de modificación do Código Civil, A Lei Hipotecaria e a Lei de Axuizamento Civil , sobre o réxime xurídico dos animais. Con todo, é importante indicar que na actualidade atópase paralizada a tramitación parlamentaria do Anteproxecto da Lei de Protección e Dereitos dos Animais, estando en vigor actualmente as modificacións ás que nos referimos e as disposicións autonómicas en relación ao benestar animal. Sobre o Anteproxecto entendemos necesario facer unha crítica por quedar fora do ámbito de aplicación do mesmo os espectáculos taurinos e o referido á caza, chocando o espírito da descosificación dos animais e o recoñecemento do seu benestar coas devanditas actividades, exemplo diso é a intención do Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación de promover unha normativa propia para os cans de caza de caza e as rehalas, pretendendo dar un tratamento distinto aos devanditos cans en contraposición co Anteproxecto da Lei de Protección e Dereitos dos Animais.